Raynaud fenomeni (raynaud sendromu) kanın vücudun uç kısımlarına (perifer) düzgün şekilde akmasını önler. Meydana gelebilecek en yaygın şey el parmaklarının ve daha az yaygın olan ayak parmaklarının renginin değişmesidir. Genellikle beyaz, sonra mavi, bazen siyah ve sonra kırmızı olur. Her seferinde dört aşamayı da yaşayamayabilirsiniz. Örneğin, elleriniz sadece mavi sonra kırmızı olabilir. Bu renk değişimleri genellikle acı ya da karıncalanma hissinin yanında olur.
Bu hastalık, çoğunlukla üşüdüğünüzde meydana gelirken yoğun heyecan yaşandığında ve stresli durumlar nedeniyle de olabilir.Soğuk bir günde dışarı çıkmak, hatta donmuş yiyecekleri almak için dondurucuya ulaşmak bile, Raynaud’a neden olabilir.
Belirtileri nelerdir?
En sık el ve ayak parmaklarını etkiler, ancak bazen dudakları, burnu, kulakları ve meme uçlarını da etkileyebilir. Genç kadınlarda erkeklerden daha sık görülmektedir. Emziren kadınlar, özellikle onları soğuk havaya maruz bıraktıklarında meme uçlarında morarmalara sahip olabilir.
Raynaud fenomeni hastasıysanız, elleriniz soğuk havalarda renk değiştirebilir ve acı, karıncalanma ve uyuşukluk olabilir. Bu durum genellikle sadece birkaç dakika sürer, ancak iki ila üç saat sürebilen olgular da görülmüştür. Daha sıcak bir ortama geçmenin genellikle saldırıyı durdurduğunu görebilirsiniz.
!!!DİKKAT!!!
Bazı nadir durumlarda, Raynaud’larınız aniden daha şiddetli hale gelebilir. Bu acil dikkat gerektirebilir. Şunlara dikkat edin: parmaklarda veya ayak parmaklarındaki ülserler veya siyah bölgeler, vücut eklem ağrısı cildinin sadece bir tarafını etkileyen, özellikle uyuşukluk gibi, normal semptomlar kadar çabuk geçmeyen parmaklarda veya ayak parmaklarında renk değişikliği yapar. Bu semptomlardan birini geliştirirseniz, doktorunuza görünün veya mümkün olan en kısa sürede doktorunuzla görüşün. Bu problemler nadirdir ve genellikle birincil Raynaud fenomenine sahip kişilerce yaşanmaz.
Raynaud neden meydana gelir?
Birincil ve ikincil olmak üzere 2 tipi bulunmaktadır.
Birincil (primer) tipte neden belli değildir ve kendiliğinden oluşmaktadır. En sık görülen tip olup oldukça yaygındır, yapısal bir durum diyebiliriz. Genellikle parmaklarınıza zarar vermezler ve çoğu kişide daha fazla sorun çıkarmadan oluşup kaybolurlar.
İkincil (sekonder) tipte ise altta yatan başka bir hastalığın sonucunda gelişir. Örneğin: Skleroderma ve daha az olmakla birlikte Lupus hastalığı. İkincil tip şiddetli olabilir, parmak uçlarında ülserlere(yaralara) ve parmak ucu doku kayıplarına neden olabilir. Ancak, bu çok nadirdir.
Bazı insanların neden Raynaud fenomeni geliştirdiğini tam olarak anlamıyoruz. Bununla birlikte Raynaud’un rengindeki değişimlerin ve acının, kan dolaşımındaki kısa süreli düşüşe bağlı olduğunu biliyoruz. El ve ayak parmaklarına kan akışı kısmen kan damarlarına bağlı sinirler tarafından kontrol edilir. Raynaud’un fenomenine sahip insanlar muhtemelen soğuk havaya çok fazla tepki veriyor ve kan akışını normalden daha hızlı bir şekilde kapatıyorlar. Kan damarlarının boyutu küçülür ve böylece daha az kan akabilir.
Endişeli hissetme gibi duygusal değişimler, sinirleri kan akışını kapatmaları için tetikleyerek Raynaud’un saldırısına da neden olabilir. Raynaud’un fenomeni, titreşimli makineler, örneğin havalı matkaplar, çekiçli matkaplar, çit kesiciler ve diğer elektrikli el aletlerinin kullanılması sonucu da ortaya çıkabilir. Raynaud’lar ayrıca yüksek tansiyon ve anjina tedavisinde kullanılan beta blokerleri gibi bazı ilaçların bir yan etkisi olarak da gelişebilir.
- Sigara kullanımı
- Amfetamin kullanımı
- Aterosekleroz(damar sertliği)
- Artrit(eklem iltihabı)
- Otoimmun hastalıklar(lupus, skleroderma, romatoid artrit veya Sjogren sendromu)
Teşhis nasıl konur?
Doktorunuz, muayene sonrası tıbbi geçmişinizi alacak ve Raynaud’un fenomenini teşhis etmek için kan tahlili isteyebilir. Size belirtilerinizi soracaklar ve primer veya sekonder Raynaud’unuzun olup olmadığını belirlemek için tırnaklarınızın yakınında bulunan tırnak kıvrımlarının mikroskobik bir incelemesi olan bir kapillaroskopi yapabilir. Kan testleri ayrıca birincil veya ikincil Raynaud’un olup olmadığını göstermenize yardımcı olabilir. Bazı hastanelerde soğuğa nasıl tepki verdiğinizi bulmak için soğuk stres testi veya termografi kullanılır. Soğuk su kullanılmasını ve ayakların veya ellerin bir kısmının normal sıcaklıklarına dönmesinin ne kadar sürdüğünü kaydeder.
Tedavisi nasıl yapılır?
Raynaud’un fenomeninin belirtilerini hafifletmek için çeşitli yollar vardır. Bunların çoğu, günlük yaşamınızda yapabileceğiniz şeylerdir, ancak yardımcı olabilecek bazı ilaçlar da vardır.
Yaşam tarzı değişiklikleri
Raynaud’un fenomenine yönelik tedavi sürecinin büyük bir bölümünü oluşturur. Kan damarlarınızın daralmasına neden olan maddelerden kaçınmak, ilk tedavi yöntemidir. Buna kafein ve nikotin ürünlerinden kaçınılması dahildir. Sıcak kalmak ve egzersiz yapmak bazı atakların şiddetini de önleyebilir veya azaltabilir. Egzersiz, dolaşımı geliştirmek ve stresi yönetmek için özellikle iyidir.
İlaçlar
Doktorunuz sık, uzun süreli veya yoğun vazospazm ataklarınız varsa ilaç verebilir. Kan damarlarınızın gevşemesine ve genişlemesine yardımcı olan ilaçlar şunlardır:
- Antidepresanlar
- Antihipertansif ilaçlar
- Erektil disfonksiyon ilaçları
Bazı ilaçlar ayrıca kan damarlarınızı daralttıkları için durumunuzu daha da kötüleştirebilir.
Örnek olarak:
- beta blokerler
- östrojen bazlı ilaçlar
- migren ilaçları
- doğum kontrol hapları
- psödoefedrin bazlı grip ilaçları
Tavsiyeler ve korunma yöntemleri nelerdir?
Vazospazmlar yaşıyorsanız, kendinizi sıcak tutmak önemlidir. Bir atak ile başa çıkmak için:
- Ellerinizi veya ayaklarınızı çorap veya eldivenle örtün,
- Soğuktan ve rüzgârdan kurtulun ve tüm vücudunuzu yeniden sarın,
- Ellerinizi veya ayaklarınızı ılık (sıcak değil) su altında çalıştırın,
- Uzuvlarınıza masaj yapın(kan dolaşımını hızlandıracaktır).
Ve unutmayın,
Sakin kalmak, atakların ciddiyetini azaltmaya yardımcı olabilir. Mümkün olduğunca rahat ve stressiz kalmaya çalışın. Kendinizi stresli durumlardan fiziksel olarak uzaklaştırmak da yardımcı olabilir. Solunumunuza konsantre olmak yine sakinleşmenize ekstra yardımcı olacaktır.
