Daha önce eklemlerdeki kireçlenmeleri anlatmıştım hatırlarsanız. Okumayanlar buraya tıklayarak ilgili yazıya yönlenebilirler. O yazıda en sondaki tedavi seçenekleri kısmında diz protezi ameliyatı yani artroplastiden söz etmiştim. Şimdi işte o bahsettiğim ameliyatı size anlayabileceğiniz dilden tarifleyeceğim.
Okumak yerine izlemeyi tercih edenler için aşağıda youtube videomu bırakıyorum.
Diz protezi ameliyatı nedir?
Hastalarımdan gelen ilk soruyla başlıyorum hemen “Hocam platinle protez aynı şey mi?”. Evet aynı şey. Yani toplumda ortopedi ameliyatlarında kullanılan tüm malzemeler platin olarak bilinir. Biz de hem ağız alışkanlığı hem sizle ortak bir dil konuşabilmek için çokça bu tabiri kullanmaktayız.
Kullanılan malzemelerin alaşımları değişse de siz hepsini genel manada platin diye bilseniz yeter. İşte biz bu malzemeleri sizin yıpranmış, aşınmış kısacası kireçlenmiş eklem yüzeylerinizle değiştiriyoruz ameliyat sırasında. Özetle bir kapının paslanmış menteşesinin çıkarılıp yerine yenisiyle değişmek gibi düşünebilirsiniz. Burada çıkardıklarımız kemikler ve onların yerine koyduğumuz ise platin olmakta.
Diğer bir soru ise şu “Hocam başka doktora gittik dizde iyice sıvı bitmiş diz kapağı değişmesi gerekiyormuş, doğru mu?” Evet bu da doğru. Yani eklem sıvısının artık kalitesini yitirdiği ve kemiklerin birbirine teması söz konusu, sonuç yine artroplasti ameliyatı.
Ne yapılıyor peki bu ameliyatta?
Dizin eklemini oluşturan 3 kemik var. Uyluk, kaval ve diz kapağı kemiği. Ameliyat sırasında uyluk ve kaval kemiklerimizin eklem yüzeyleri, bazen ise diz kapağı kemiğinin eklem yüzeyi de, kesilerek yerine çeşitli alaşımlardan oluşan platin koymaktayız. Bu platinler arasına da metal metale sürtmesin diye polietilen dediğimiz metal olmayan çok dayanıklı bir malzeme konulmaktadır.
Hangi yaşlarda yapılabilir?
Günümüzde kullanılan protezlerin ömrünün 20-25 yıla kadar uzadığı düşünülürse(her zaman bu seneleri bulmaz), bu ameliyat 60 yaş ve üzeri hastalar için oldukça iyi bir tercihtir. Genel bakış açımız olan “60’dan sonra ol, ömürlük olsun” lafımızı belki daha önce aranızda duyanlar vardır. 60 yaş altındakilere yapılamaz diye bir kaide yoktur. Ancak 55 yaş ve altındaki kişiler için protezden önce diğer tedavi seçenekleri sonuna kadar denenmelidir. Yine de erken yaşlarda travmaya ya da ek hastalıklara(örneğin eklem romatizması) bağlı olarak gelişen kireçlenmelerde de diz protezi uygulamasına ihtiyaç duyabilmektedir.
Ameliyatın amacı nedir?
Öncelikle şu konuda anlaşalım. Hiçbir zaman gençlikteki diziniz gibi olmayacağı kesindir. Fakat ameliyattan öncekine göre çok daha iyi durumda olacağınız yüksek ihtimaldir. Neden yüksek ihtimal diyorum çünkü komplikasyonlar yaşanabilir. Bunu daha önce de yazmıştım ama yeri gelmişken burada da tekrarlamak isterim.
Komplikasyon: hekimin tıbbi müdahaleyi gerçekleştirirken her şeyi doğru yapmasına rağmen yine de istenmeyen bir sonucun meydana gelmesi demektir. Diğer bir deyişle “tıbbi hata” demek değildir.
Diz protezinin amacı, hastanın ağrısız(acısız), istediği mesafeleri istediği kadar yürüyebileceği hareketli bir ekleme sahip olabilmesidir. Bunun yanında merdiveni ve yokuşu eskiye nazaran daha iyi çıkıp inerek yine hastanın günlük yaşam kalitesinin en üst seviyeye çıkarılması amaçlanır.
Ameliyat zamanına nasıl karar veriyoruz?
- Hastanın dizlerinde şekil bozukluklarının ve bacaklarda içe kıvrılmaların görülmesi
- İlaç kullanmasına rağmen diz ağrılarında azalma görülmemesi(genelde bu durumdaki hastalar günde 3 den fazla ağrı kesici kullanır)
- Yürüme ve merdiven çıkma gibi basit günlük aktivitelerin ileri derecede kısıtlanmış olması(20 dakikadan fazla yol yürüyemez hale gelir ve dinlenme ihtiyacı hisseder)
- Röntgende kemiklerin birbirine temas halinde olduğunun görülmesi
Bunlar ameliyat vaktinin geldiğinin birkaç göstergesidir cerrahlar için. Ameliyata hazırsak son 1 önemli husus kaldı demektir. O da vücutta herhangi bir enfeksiyon odağın bulunmaması. Mesela diş çürüğü, idrar yolu enfeksiyonu, boğaz iltihabı, nezle ve grip gibi vücudun hem direncini düşüren hem de bizim koyduğumuz platin açısından risk oluşturan hastalıklar bulunmamalıdır. Çünkü buralardan üreyen mikroplar kan yolu ile dize gelip koyduğumuz metale yapışma özelliği gösterirler. Ve bu bizim en korktuğumuz komplikasyondur. Sonrasında yaşanacak süreçte defalarca ameliyatlarla karşılaşmamız söz konusudur. Bu hususa çok çok dikkat edilmesi gerekir.
En çok merak edilen soru: Ameliyat sonrası neleri yapamayacağım hocam?
Eski usul(alaturka) tuvalete eğilemez hastalar. Yine dizlerinin üzerine oturup iş yapamaz ya da namaz kılamazlar. Yer sofrasına oturmamalıdırlar, özellikle her iki dizi protezli olan hastalar. Bu hareketler hem ciddi ağrı verir hem de protezin ömründe kısalmaya sebep olur. Lakin bu konuda pek sıkıntı yaşamıyoruz çünkü bunu ameliyat öncesinde hastaya anlattığımızda “zaten şimdi de yapamıyorum doktor bey sorun değil” gibi bir cevap alıyoruz.
Hastalar yine sizin de düşünebileceğiniz gibi koşmamalıdırlar. Herhangi bir düşme, burkulma durumunda ciddi protez çevresi kırıkları, gevşemeleri ve korozyonları görülebilir.
Ameliyat sonrası tedavi aşamaları nelerdir?
Ameliyat sonrasında erken dönem hareket çok önemlidir. İlk 24 saat içinde hastanın genel durumu iyi olduğu zaman hemen ayaklandırılır ve yürütülür. İlk yürüyüşler kısa mesafe ve kendi ihtiyaçlarını görecek kadar olur ama gün gün mesafeler uzar. Walker denen yürüteçler ilk 2 hafta yürüyüş sırasında hastaya ciddi kolaylık sağlamaktadır. Ben de tüm hastalarıma ameliyattan sonra mutlaka aldırmaktayım.
Dize eklem hareket açıklığını arttırıcı ve kaslarını güçlendirici egzersizler başlanır. Hareketler konusunda taviz verilmez ve hastaya ciddi sorumluluk düşmektedir. Yaklaşık 2 hafta boyunca yara bakımı temiz bir şekilde yapılmalı, asla su değmemeli ve cilt kaynaması görüldükten itibaren (genelde 10 günden sonra) dikişleri alınmaktadır.
Günlük yaşantısına dönmesi yaklaşık olarak 6 hafta sürmektedir. Bu süreçte hastanın yürüteci ne zaman bırakacağı ve ne kadar hızlı eski hayatına döneceği kendi çabasına bağlıdır. Hekimin reçete ettiği ilaçlar tariflendiği şekilde muhakkak kullanılmalıdır.
Diz protezi ameliyatı riskli midir?
Protez uygulaması sonrasında erken ve geç dönemde bazı riskler mevcuttur. Görülme ihtimali olan komplikasyonlardan çeşitli örnekler verelim:
- Anestezi ile ilgili olanlar,
- Ameliyat sırasında damar-sinir yaralanmaları,
- Protezin yerleştirilmesi esnasında kemikte oluşabilecek kırık,
- Fazla kan kaybı,
- Ameliyat sonrasında yara yerinde ya da protez çevresinde enfeksiyon gelişmesi,
- Tromboemboli (bacak damarlarındaki pıhtının atması sonrası diğer organlarda yaratacağı sorun),
- Erken dönemde protezin gevşemesi gibi örnekler sayılabilir.
Ortopedide altın kural erken harekettir. O yüzden Doktorla Yüz Yüze ekibinin “Sağlık İçin Harekete Geç” mottosu da bu durumun önemine dikkat çekmektedir. Hastaların ameliyat sonrası dönemde erken ayağa kaldırılması ve yürütülmesi oldukça mühimdir. Hastanın günlük hayatına bir an önce döndürülmesi ile bu komplikasyonlar minimuma indirilmiş olur.
Sağlıklı günleriniz olsun…
